Сазсырнайшылар ансамблі құрылды
Ықылас атындағы Қазақ халық музыкалық аспаптары мұражайында белгілі аспаптанушы ғалым Болат Сарыбаевтың 90 жылдығына орай «Сырлы сазды – сазсырнай» атты кеш өтті. Шара барысында Мәдениет саласының үздігі, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы домбыра кафедрасының аға оқытушысы Гүлфайруз Далбағайдың «Сазсырнай және окарина тектес үрлемелі аспаптар» монографиялық кітабының тұсауы кесілді. Сондай-ақ SazArtGroup сазсырнайшылар ансамблі де жұртшылыққа таныстырылып, өнері тамашаланды.
Жиналғандар назарына әуелі музыка зерттеуші Жарқын Шәкәрімнің 1985 жылы Болат Сарыбаевтың шығармашылығына арнап түсірген деректі фильмі ұсынылды. Қазақ халқының көрнекті ғалымы, өнертану кандидаты Болат Сарыбаевтың ұлттық музыка аспаптарын жинау, қалпына келтіру, аспаптану, оларды қайтадан кең қолданысқа енгізу ісіне қосқан үлесі атап өтілді.
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ғайникен Бибатырова және күйші-зерттеуші Жарқын Шәкәрім Отырар қаласынан және еліміздің түкпір-түкпірінен табылған сырлы сазды сазсырнайдың және өзге де окарина тектес халқымыздың үрлемелі аспаптарды заманға сай түлетіп, қайта жаңғыртудағы Гүлфайруз Далбағайдың ерен еңбегіне ризашылық білдірді.
1980 жылы сазсырнай аспабын алғашқылар қатарында игеріп, орындаушылық мектебінің негізін қалаған белгілі музыкант өз кезегінде осы еңбегін Болат Сарыбаевтың рухына бағыштайтынын жеткізді.
Жинақта окарина тектес үрлемелі аспаптардың шығу генезисі және дамуы, қазақ халқының окарина тектес музыкалық аспаптары, үрлемелі аспаптарын қалпына келтірудегі Болат Сарыбаевтың рөлі, окарина тектес – үскірік, тастауық, уілдек, құссайрауық сияқты үрлемелі аспаптар, сазсырнай аспабында орындаушылық әдістері, репертуар жасақтау мәселелері жіктелген.
Гүлфайруз Далбағайдың жетекшілігімен құрылған SazArtGroup сазсырнайшылар ансамбліне де тоқталып өтсек, бас сазсырнайда және уілдеуікте – Әділхан Жоламан, тастауықта – Ержан Мұқышев, үскірікте – Райхан Омар, сазсырнайда – Гүлім Бағланқызы, шыңырауда – Айсұлу Ниязова, құссайрауықта – Райхан Омар ойнайды. Музыканттардың бұл аспаптарын жас шеберлер Азамат Бақия мен Ержан Мұқышевтің қолынан шыққан.
– Тәуелсіздік қазақтың көне ұлттық музыка аспаптарының тұншыққан үнін босатып, жаңа белестерді бағындыруға жол ашты. Шаңға көміліп, тарих қойнауына кетіп үлгерген қасиетті аспаптардың дыбысы біртіндеп күшейіп, сонау мұхиттың арғы жағына да жетті. Еш нәрсеге таңданбайтын Голливуд домбырамыз шанағынан күмбірлей төгілген күйге тәнті болды, кәрі Еуропа қазақ халық аспаптарымыздың сазына елтіп бас иді. Қазақтың дауылпаз, дабыл, дуылға, тоқылдақ, тұяқ, шың, шартылдауық, сазсырнай, ауызсырнай, желбуаз, керней, құссайрауық, жетіген, шаңқобыз, қобыз, сазген, шертер, адырна секілді музыкалық аспаптары көне ғасырлар қойнауынан жаңғырып өзінің табиғи үнін тапты.
Халқымыздың музыкалық аспаптарының ішінде үрлемелі аспаптар тобына жататын сазсырнайдың тарихы да әріде жатыр. Халық шығармашылығында кең көлемде қолданыста болған бұл аспап бертін келе тарихтың қойнауына көміліп қалған болатын. Ұзақ уақыт музыка мамандарының назарынан тыс қалып келген жекеленген саз аспаптарының сахнаға жолы өткен ғасырдың екінші жартысынан бастап қолға алына бастады.
Окарина тектес үрлемелі музыкалық ыдыс аспаптар ішінен сазсырнай қазір жер-жерде ұлт аспаптар оркестрлері мен ансамбльдерінің құрамына енгізіліп, арнайы жоғары, орта оқу орындарында жеке пән ретінде оқытыла бастауы көне мұрамыздың жаңа мүмкіндіктерін ашуды және көптеген оқу-тәжірибелік мәні бар түбегейлі шешуді қажет ететін өзекті мәселелерді алға тартып отыр. Сазсырнай аспабын дәстүрлі кәсіби тұрғыда орындау, шеберлікті шыңдау, репертуарын байытуды тарихи-теориялық және практикалық өзекті мәселелері, аспаптың шығу генезисіне тереңірек үңіліп өз деңгейінде кәсіби тұрғыда шешуді қажет ететін мәселелердің қордаланып қалуы осы зерттеуіміздің өзектілігін арттыра түсті.
Қазақ халқының окарина тектес үрлемелі ыдыс аспаптар тобын және осы топқа жататын кең қолданыста жүрген сазсырнай музыкалық аспабын жан-жақты зерттеп жазу, оған ғылыми сипаттама беру, аспаптың атына, жасалатын материалына байланысты халық терминологиясын талдау, эргологиялық, морфологиялық сипаттамасын, аспаптың репертуарлық және орындаушылық ерекшеліктерін жан-жақты айқындау – бұл еңбектің басты мақсаты.
Қазақ халқының окарина тектес ұлттық музыкалық аспаптарын, соның ішінде сазсырнай аспабын арнайы ғылыми-зерттеу нысанына айналдырған жұмыстар күні бүгінге дейін жүргізілген жоқ. Аспаптың шығу тарихы мен даму жолы терең талданған және ғылыми-теориялық тұрғыда арнайы зерттеу нысаны болған емес, – дейді монография авторы Гүлфайруз Далбағай.
Қаншайым БАЙДӘУЛЕТ
Фото автордікі
Мақаланың толық нұсқасын осы сілтеме бойынша көре аласыздар